زندگی نامه امام حسین (علیه السلام)

باسمه تعالی

زندگی‌نامه‌ی امام حسین (علیه السّلام)

بخش اوّل

طلوع مهر

صبح روز سوم شعبان سال چهارم هجری⁽¹⁾، شهر مدینه میزبان کودک نورسیده‌ای بود که در خانه‌ی فاطمه(سلام الله علیها) و علی (علیه السّلام) چشم به جهان گشود و بعدها به "سیّد الشهداء"⁽²⁾ملقّب شد. این طفل نورسیده، دومین فرزند خانواده‌ای است که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) پس از نزول آیه‌ی تطهیر⁽³⁾، بارها آن‌ها را با عنوان "اهل بیت نبوّت" مورد خطاب قرار داده و بر آن‌ها سلام کرده بود.⁽⁴⁾ مادر او فاطمه (سلام الله علیها)، دختر پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و یکی از برترین زنان تاریخ است که به جهت بلندی معرفت، فضایل اخلاقی و پاکی و طهارت، زبانزد خاصّ و عام بوده و خداوند در بیان شأن و جایگاه رفیعش، در قرآن مکرّر سخن گفته است.⁽⁵⁾ علی (علیه السّلام) نیز که دومین فرزند پسر خود را در آغوش می‌گرفت، اوّلین مسلمان⁽⁶⁾، برترین دانای دین⁽⁷⁾، وصیّ پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)⁽⁸⁾، شه‌سوار اسلام⁽⁹⁾ و بالاترین سخنور عرب⁽¹⁰⁾ است که سوابقی بی نظیر در ایثار و دفاع از دین خدا در سراسر دوران ظهور و گسترش دین اسلام دارد؛⁽¹¹⁾ تا آن‌جا که پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم)به دستور حضرت حق، بارها و بارها از او سخن گفته، او را ستوده و سرانجام او را به عنوان جانشین خود معرّفی کرده بود.⁽¹²⁾

نام گذاری

در آن روز فرخنده، طفل را به محضر رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آوردند. علی (علیه السّلام) آن‌چنان که وظیفه داشت و نیز به رسم ادب و احترام، از ایشان خواست که همچون فرزند نخست، نام گذاری این نورسیده را نیز بر عهده گیرند. پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هم به امر الاهی⁽¹³⁾ او را به نام فرزند هارون، "حسین" خواند.⁽¹⁴⁾ نامی که معرّب نام عبری "شَبیر"، نام پسر کوچک‌تر هارون؛ جانشین موسی (علیه السّلام)؛ بود. محمّد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و موسی، علی و هارون، شبر و حسن، شبیر و حسین؛ تشابهی که پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بعدها آن را در یک واقعه‌ی بسیار مهمّ تاریخی یادآوری کرد و خطاب به علی (علیه السّلام) فرمود: "یا علی! جایگاه تو نسبت به من، نظیر جایگاه هارون نسبت به موسی است؛ با این تفاوت ‌که سلسله‌ی پیامبران با من خاتمه می‌یابد."⁽¹⁵⁾

ریحانه‌ی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم)

حسین (علیه السّلام) دوران کودکی را در دامان پر مهر فاطمه (سلام الله علیها) و علی (علیه السّلام) و بیش از آن دو، در آغوش پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) گذراند. علاقه و توجّه رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به حسین (علیه السّلام) چنان بود که همه‌ی اصحاب، از آن آگاه بودند. بارها و بارها این ابراز محبّت را به چشم خویش دیده و جملات ایشان را به گوش خود شنیده بودند.⁽¹⁶⁾ در کتب حدیثی و تاریخی مختلف نیز گزارش‌های فراوانی در این باره نقل شده است.

از جمله آمده است که روزی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) سجده‌ی نماز را بر خلاف معمول طولانی کرد. بعد از نماز مردم علّت طولانی شدن سجده را از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) جویا شدند و پرسیدند: "آیا از طرف پروردگار وحی نازل شده بود یا دستوری رسیده بود؟" پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: "خیر، فرزندم حسین (علیه السّلام) بر پشتم سوار بود. دوست نداشتم او را پایین بیاورم. صبر کردم تا او به میل خود فرود آید".⁽¹⁷⁾ این نمونه‌ای از رفتارهای سراسر لطف و مهربانی بهترین بنده‌ی خدا در بهترین حالات بندگی، با حسین (علیه السّلام) است.

اصحاب، بارها رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را دیده بودند که با کودکان خود، حسن (علیه السّلام) و حسین (علیه السّلام)، مشغول بازی است و حتّی گاهی آن‌ها را بر دوش خود سوار می‌کند.⁽¹⁸⁾ پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بارها لب‌های حسین(علیه السّلام) را می‌بوسید⁽¹⁹⁾ و یا می‌فرمود: "حسین از من است و من از اویم. خداوند دوست بدارد کسی را که او را دوست می‌دارد"⁽²⁰⁾ و باز از ایشان نقل شده که فرمودند: "حسن و حسین دو گل خوشبوی من از این دنیا هستند."⁽²¹⁾

در این میان بسیاری می‌دانستند که محبّت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به این دو کودک و مخصوصاً به حسین(علیه السّلام)، تنها یک محبّت عادی نَسَبی و فامیلی نبود. زیرا از طرفی پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فردی عادی مانند سایر مردم نیست. بنا به فرموده‌ی قرآن، هیچ رفتار یا گفتار پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از سر خواسته‌ی شخصی و هوی و هوس نیست؛⁽²²⁾ و از همین روست که خداوند می‌فرماید: "شایسته است که رفتار و حرکات ایشان سرمشق و الگوی اهل ایمان باشد."⁽²³⁾ از سوی دیگر پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) خود دختران، دختر خوانده‌ها و حتّی فرزندان پسر دیگری نیز داشتند⁽²⁴⁾، امّا این گونه ابراز محبّت و توصیه‌های مؤکّد، فقط در مورد حسن و حسین(علیهما السّلام) دیده می‌شد.

علاوه بر این‌ها سفارش‌های پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مورد حسین(علیه السّلام)، سخنانی محبّت آمیز و عادی نبود؛ بلکه خبر از یک حقیقت بزرگ می‌داد. پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بارها سعادت مردم را نیز در گرو دوستی با حسین (علیه السّلام) اعلام کرده بود.⁽²⁵⁾ عمر بن خطّاب از قول پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل می‌کند که ایشان فرمود: "حسن و حسین (علیهما السّلام) در عین جوانی سرور اهل بهشتند.⁽²⁶⁾ هرکه آنان را دوست بدارد، مرا دوست داشته و کسی که با آن‌ها دشمنی کند، با من دشمنی کرده است.⁽²⁷⁾ همچنین در جای دیگری می‌فرمود: "به واسطه‌ی من به آگاهی رسیدید؛ با علی (علیه السّلام) راه درست را یافتید و هدایت شدید؛ نیکی‌ها به واسطه‌ی حسن (علیه السّلام) به شما اعطا شده ولی سعادت شما با حسین (علیه السّلام) است. آگاه باشید که حسین (علیه السّلام) دری از درهای بهشت است. هر کس با او دشمنی کند، ممکن نیست وارد بهشت شود.⁽²⁸⁾

در آیینه‌ی کتاب خدا

حسین (علیه السّلام) هنوز کودک بود که منظور چندین آیه‌ قرآن قرار گرفت. در روز مباهله‌‌ی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) با مسیحیان نجران، حسین (علیه السّلام) و خانواده‌اش، تنها همراهان رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بودند. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بنا به دستور الاهی در آیه‌ی مباهله، حسن و حسین (علیهما السّلام) را به عنوان فرزندان خویش با خود برای مباهله همراه کرد.^{(29) (30)}

باز هم یک بار دیگر هنگامی که آیه‌ی تطهیر نازل شد، یکی از پنج تنی که این آیه در مورد آن‌ها نازل شده بود، حسین(علیه السّلام) بود.⁽³¹⁾ او به همراه پدر، مادر و برادر خود زیر رو انداز پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) قرار گرفتند و خداوند این آیه را درباره‌ی آن‌ها نازل کرد: "همانا خداوند می‌خواهد پلیدی را تنها از شما اهل بیت دور گرداند و اراده کرده است شما را پاکیزه سازد".⁽³²⁾ این خود گواهی روشن و سندی گویا بر عصمت این خانواده و دوری ایشان از هر گونه گناه، خطا و پلیدی است.

در سوره‌ی شورا نیز خداوند دوستی و محبّت نزدیکان پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را به تمام مسلمانان سفارش می‌کند و به پیامبرش می‌فرماید: "به مردم بگو: هیچ پاداشی به عنوان مزد رسالت و پیامبری از شما نمی‌خواهم، مگر این که اهل بیت مرا در کانون محبّت و دوستی خود قرار دهید".⁽³³⁾ هنگامی که از پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درمورد مقصود خداوند از این نزدیکان سؤال شد، فرمود: "آن‌ها علی (علیه السّلام) و فاطمه (سلام الله علیها) و دو فرزند آن‌هایند".⁽³⁴⁾این بدان معناست که نه تنها آن‌ها را دوست داشته باشید؛ بلکه آن‌ها را ملاک و معیار دوستی و دشمنی، در کلّ زندگی خود قرار دهید.⁽³⁵⁾

از نوجوانی تا جوانی

امّا سالیان خوش کودکی حسین (علیه السّلام) به زودی به پایان رسید. حدوداً هفت ساله بود که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مسلمانان را با انبوهی از سفارش‌ها، توصیه‌ها و دستورات قاطعی در مورد اهل بیت خود تنها گذاشت و جهان اسلام را غرق در ماتم کرد.⁽³⁶⁾

هنوز مراسم دفن پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) انجام نشده بود که فتنه‌ها برای دستبرد به "ولایت امر"، ظهور کرد و دستورات اکید و توصیه‌های مکرّر پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به فراموشی سپرده شد. واقعه‌ی بزرگی همچون غدیر⁽³⁷⁾ در پرده‌ی غفلت و تغافل رفت و علی رغم معرّفی مکرّر علی (علیه السّلام) به عنوان جانشین و وصیّ رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، توصیه‌های اکید ایشان در مورد او نادیده گرفته شده، حکومت اسلامی غصب گردید.⁽³⁸⁾ حتّی فدک (دهستان حاصلخیز اهدایی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به دختر خود)، به وسیله‌ی حکومت وقت به زور گرفته شد.⁽³⁹⁾ ریحانه‌ی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هفت ساله بود⁽⁴⁰⁾ که مادر خود را نیز بر اثر جراحات و صدمات وارده از غائله‌ی بیعت، از دست داد.⁽⁴¹⁾ داغ رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و مادر از یک سو و ستمی که بر پدر رفته و فشارهای حکومت از دیگر سو، روح پاک حسین (علیه السّلام) را سخت می‌آزرد. این دوران مصادف بود با زمان حکومت خلفای سه گانه. امّا این تمام ناراحتی‌ها نبود. ماجرایی دیگر نیز او را بیشتر و عمیق‌تر آزرده خاطر می‌ساخت. او نگران انحراف اسلام از مسیر حقیقی خویش بود.

در این مدّت حسین (علیه السّلام) به عنوان یک مسلمان و مأموم، پیوسته بر مسیر حرکت علی(علیه السّلام) راه می‌سپرد. از هر فرصتی برای دفاع از حق استفاده می‌کرد و به مردم در مورد تحریف اسلام هشدار می‌داد. در زمان خلافت خلیفه‌ی دوم، روزی مسجد پر از جمعیّت بود و حسین (علیه السّلام) که ده سال بیشتر نداشت در مسجد نشسته بود. خلیفه بالای منبر رفت و ضمن گفتاری خود را اولی و برتر از جان مؤمنان، یعنی صاحب اختیار⁽⁴²⁾ آنان، خواند. در این وقت حسین (علیه السّلام) از میان انبوه جمعیّت برخاست و فریاد زد: "از منبر پدرم رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) پایین بیا؛ این منبر، منبر پدر تو نیست". عمر در پاسخ گفت: "سوگند به جانم، این منبر، منبر پدر تو است. پدر من منبری نداشت ...". امّا گفتگو میان آن دو هم‌چنان ادامه یافت تا عمر از منبر پایین آمد.⁽⁴³⁾ زمانه بر همینمنوال ادامه پیدا کرد و بارها اتّفاقات ناگواری پیش آمد که دل حسین (علیه السّلام)را به درد آورد.

در دوران جوانی، وقتی خلیفه‌ی سوم، ابوذر (رحمة الله علیه)، یار نزدیک پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را به جرم اعتراض نسبت به انحرافات حکومت وقت از مسیر پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، تبعید کرد و مشایعت او را ممنوع نمود، حسین(علیه السّلام) به همراه پدر و برادر، علی رغم حکم خلیفه و به نشانه‌ی اعتراض، به بدرقه‌ی او رفتند. حسین (علیه السّلام) هنگام وداع به ابوذر (رحمة الله علیه) فرمود: "ای عمو جان، پروردگار بزرگ قادر و تواناست. او می‌تواند هرچه را که بر تو وارد شده تغییر دهد. این مردم، دنیا و زندگی و آسایش را از تو گرفتند؛ امّا تو دینت را از دستبرد آنان حفظ کردی. به راستی که تو از دنیا و دنیاداران بی نیازی و دنیای مردم پیش چشمت ناچیز است؛ ولی این مردم به راه و روش تو بسیار نیازمندند. دل قوی دار و از حرص و ذلّت دوری کن. خود را مباز و به خدا پناه ببر؛ زیرا مقاومت نشانه‌ی دینداری و بزرگواری است."⁽⁴⁴⁾

حسین (علیه السّلام) یاور پدر

حسین (علیه السّلام) تقریبا سی و یک سال داشت که اداره‌ی امور مسلمین به جایگاه اصلی خود بازگشت و با بیعت مردم، علی (علیه السّلام) حاکم جامعه اسلامی گردید.⁽⁴⁵⁾ بعد از جنگ جمل امیرالمؤمنین (علیه السّلام)، به همراه فرزندان خود به کوفه هجرت کرد و آن‌جا را مرکز حکومت اسلامی قرار داد.⁽⁴⁶⁾ در این مدّت حسین (علیه السّلام) در تمام صحنه‌های نظامی و سیاسی، یار و یاور نزدیک امام و پدر خود بود و در نهایت احترام، فرمان‌های پدر را اطاعت می‌کرد.

حسین (علیه السّلام) تربیت شده‌ی دستِ بزرگ مدافع اسلام بود و شجاعت و شهامت را به خوبی از پدر آموخته بود. او در هر سه جنگی که در این دوران پیش آمد، حضوری فعّال داشت. در جنگ جمل فرماندهی جناح چپ سپاه امیر المؤمنین (علیه السّلام) به عهده‌ی ایشان بود.⁽⁴⁷⁾ در جنگ صفّین چه از راه سخنرانی‌های پرشور و تشویق یاران علی (علیه السّلام) در جنگ⁽⁴⁸⁾ و چه از رهگذر پیکار با دشمنان، نقش فعّالی داشت.⁽⁴⁹⁾ شریعه‌ی فرات در این نبرد به یاری او و یارانش آزاد شد.⁽⁵⁰⁾در جریان حکمیّت نیز ایشان یکی از شاهدان از سوی پدر بود.⁽⁵¹⁾

همگام برادر

پس از شهادت امیرالمؤمنین (علیه السّلام)، امام حسن (علیه السّلام)، به دستور الاهی و سفارش پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، امامت امّت، هدایت جامعه مسلمین و ادامه‌ی راه تبیین و نشر دین خدا را به عهده گرفت.⁽⁵²⁾

در دوران امامت برادر، حسین (علیه السّلام) نیز همانند سایر شیعیان، مطیع و سر سپرده‌ی کامل برادر خود به عنوان امام شیعیان بود و در اطاعت اوامر او ذرّه‌ای سستی نمی‌کرد⁽⁵³⁾؛ چنان که ادب و اطاعت او از برادر مثال زدنی شد. امام باقر (علیه السّلام) در این زمینه می‌فرماید: "امام حسین (علیه السّلام) به خاطر احترام و بزرگداشت مقام برادرش، امام حسن (علیه السّلام)، هرگز در سخن گفتن از او پیشی نگرفت."⁽⁵⁴⁾

حسین (علیه السّلام) در تمامی مواضع سیاسی و در مهم‌ترین آن‌ها، ماجرای جنگ امام حسن (علیه السّلام) با معاویه و توقّف آن، پشتیبان و مطیع امر امام خویش بود. در این واقعه حسین بن علی (علیهما السّلام) به عنوان یکی از شخصیّت‌های جهان اسلام، علی رغم این که اکثریّت قریب به اتّفاق مسلمانان، امام حسن (علیه السّلام) را تنها گذاشتند⁽⁵⁵⁾، کاملاً مدافع متارکه‌ی جنگ بود و سرسختانه از موضع و تصمیمات برادر حمایت می‌کرد؛ چرا که او نیز حفظ اسلام را در این کار می‌دید.⁽⁵⁶⁾

پس از این جریان، حسین (علیه السّلام) به همراه برادر از شهر کوفه به مدینه، زادگاه خود، بازگشت و در کنار مرقد رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به وظیفه‌ی تربیت، ارشاد مردم و تبیین و تفسیر احکام الاهی پرداخت.⁽⁵⁷⁾ امّا دیر زمانی نگذشت که امام حسن (علیه السّلام) با حیله‌ی معاویه مسموم شد و به شهادت رسید⁽⁵⁸⁾ و حسین (علیه السّلام) جانشین برادر و امام مسلمین گردید.⁽⁵⁹⁾

بدین ترتیب دوران امامت حضرت که شامل فراز و نشیب‌های بسیاری بود آغاز گردید. خطرات جدّی جامعه‌ی اسلامی را تهدید می‌کرد و ....

درباره‌ی تاریخ ولادت امام حسین (علیه السّلام) دو نظر مشهورتر سوم و پنجم شعبان است. در منابع شیعه سوم شعبان معتبرتر و در نزد اهل تسنّن پنجم شعبان از اعتبار بیشتری برخوردار است.

منابع اهل سنّت: المعجم الکبیر، جلد 3، صفحه‌ی 117؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 14، صفحه‌ی 115؛ الاستیعاب، جلد 1، صفحه‌ی 392؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 194؛ المنتظم، جلد 3، صفحه‌ی 204؛ منهاج السنّة، جلد 4، صفحه‌ی 563؛ البدایة و النهایة، جلد 8، صفحه‌ی 149؛ تهذیب التهذیب، جلد 2، صفحه‌ی 299؛ تاریخ الاسلام، جلد 5، صفحه‌ی 94.

منابع شیعه: مصباح المتهجّد، صفحه‌ی 826؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 214؛ اقبال الاعمال، صفحات 689 و 690؛ المصباح (کفعمی)، صفحه‌ی 543؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 4، صفحه‌ی 76.

"سیّد الشهداء" به معنای سرور و آقای شهیدان است. این لفظ در روایات شیعه تنها به حضرت حمزه و امام حسین (علیهما السّلام) اختصاص دارد ولی در کتب اهل سنّت جناب بلال، حضرت حمزه و حضرت هابیل (علیهم السّلام) نیز به عنوان "سیّد الشهداء" خوانده شده‌اند.

منابع اهل سنّت:

حمزه: المستدرک علی الصحیحین، جلد 2، صفحه‌ی 130، جلد 3، صفحات 215 و 219؛ المعجم الکبیر، جلد 3، صفحه‌ی 151؛ الاستیعاب، جلد 1، صفحه‌ی 372؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 35، صفحه‌ی 416، جلد 42، صفحه‌ی 327؛ تاریخ بغداد، جلد 11، صفحه‌ی 112؛ مجمع الزوائد، جلد 7، صفحات 266 و 272؛ کنز العمّال، جلد 5، صفحه‌ی 287، جلد 11، صفحات 309 و 310، جلد 13، صفحات 49 و 277؛ فتح الباری، جلد 7، صفحه‌ی 368؛ عمدة القاری، جلد 8، صفحات 59 و 67، جلد 17، صفحه‌ی 157؛ تفسیر الثعلبی، جلد 2، صفحه‌ی 125؛ الدرّ المنثور، جلد 2، صفحه‌ی 376.

بلال: مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 300.

هابیل: تفسیر مقاتل بن سلیمان، جلد 3، صفحه‌ی 183.

منابع شیعه:

حمزه: بصائر الدرجات، صفحه‌ی 121؛ قرب الاسناد، صفحه‌ی 14؛ الکافی، جلد 1، صفحه‌ی 224، جلد 8، صفحه‌ی 50؛ الامالی (صدوق)، صفحات 159، 475 و 476؛ الخصال، جلد 1، صفحات 204 و 320؛ فضائل الشیعة، صفحه‌ی 4؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 2، صفحه‌ی 97؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 564؛ مأة منقبة، صفحه‌ی 65.

امام حسین (علیه السّلام): الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 449؛ تهذیب الاحکام، جلد 6، صفحه‌ی 75؛ کامل الزّیارات، صفحات 67، 70، 91، 109، 110 و 290؛ علل الشرائع، جلد 1، صفحه‌ی 228؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 127؛ ثواب الاعمال، صفحه‌ی 97؛ کتاب المزار (شیخ مفید)، صفحه‌ی 23؛ الاحتجاج، جلد 1، صفحه‌ی 22؛ تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (علیه السّلام)، صفحات 211 و 261؛ الامان من اخطار الاسفار، صفحه‌ی 119؛ کتاب المزار (شهید اوّل)، صفحه‌ی 90؛ الجواهر السنیّة، صفحه‌ی 208.

"...إنّما یُریدُ اللهُ لِیُذهبَ عَنکمُ الرّجسَ أهلَ البیتِ و یُطهِّرکم تَطهیراً" (سوره‌ی احزاب (33)، آیه‌ی 33).

برای مطالعه و کسب اطّلاعات بیشتر به مقاله‌ی "آیه‌ی تطهیر" مراجعه کنید.

خداوند در قرآن بارها در سوره‌های کوثر (108) و انسان (76) و در آیاتی نظیر آیه‌ی تطهیر (سوره‌ی احزاب (33)، آیه‌ی 33)، آیه‌ی مباهله (سوره‌ی آل عمران (3)، آیه‌ی 61)، آیه‌ی اطعام (سوره‌ی انسان (76)، آیه‌ی 8) و ... درباره‌ی مقام والای او سخن گفته است.

منابع اهل سنّت: صحیح مسلم، جلد 4، صفحه‌ی 1883؛ صحیح ابن حِبّان، جلد 15، صفحه‌ی 432؛ موارد الظمآن، جلد 1، صفحه‌ی 555؛ الجمع بین الصحیحین، جلد 4، صفحه‌ی 225؛ سنن الترمذی، جلد 5، صفحه‌ی 351؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 2، صفحه‌ی 451، جلد 3، صفحات 143، 159 و 172؛ البدایة و النهایة، جلد 7، صفحه‌ی 339؛ تفسیر ابن کثیر، جلد 1، صفحه‌ی 372، جلد 3، صفحات 484 ـ 486؛ تفسیر الطبری، جلد 3، صفحه‌ی 300، جلد 22، صفحات 6ـ 8؛ التفسیر الکبیر (فخر رازی)، جلد 8، صفحه‌ی 71، جلد 32، صفحه‌ی 117؛ شواهد التنزیل، جلد 1، صفحه‌ی 164، جلد 2، صفحه‌ی 403؛ تفسیر الثعالبی، جلد 3، صفحه‌ی 227؛ تفسیر الثعلبی، جلد 8، صفحات 36، 38 و 39؛ الدرّ المنثور، جلد 2، صفحات 231 ـ 232، جلد 6، صفحات 603 ـ 605؛ تفسیر الجلالین، جلد 1، صفحه‌ی 75؛ تفسیر البغوی، جلد 1، صفحه‌ی 310، جلد 3، صفحه‌ی 529؛ تفسیر البیضاوی، جلد 2، صفحه‌ی 47، جلد 4، صفحه‌ی 375؛ تفسیر القرطبی، جلد 4، صفحه‌ی 104، جلد 14، صفحات 183 ـ 184؛ احکام القرآن (جصاص)، جلد 2، صفحه‌ی 295؛ احکام القرآن (ابن العربی)، جلد 1، صفحه‌ی 360، جلد 3، صفحه‌ی 571؛ تفسیر البحر المحیط، جلد 2، صفحه‌ی 502؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، جلد 3، صفحه‌ی 188، جلد 22، صفحات 14 ـ 15؛ زاد المسیر فی علم التفسیر، جلد 1، صفحه‌ی 399، جلد 6، صفحه‌ی 381.

منابع شیعه: الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 260؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 1، صفحه‌ی 178؛ التبیان فی تفسیر القرآن، جلد 2، صفحه‌ی 485، جلد 8، صفحه‌ی 339، جلد 10، صفحه‌ی 211؛ مجمع البیان، جلد 8، صفحه‌ی 559، جلد 10، صفحات 611 ـ 612 و 836؛ تاویل الآیات الظاهرة، صفحات 90 و 117؛ ارشاد القلوب، جلد 1، صفحه‌ی 136؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 3، صفحه‌ی 283؛ تفسیر جوامع الجامع، جلد 3، صفحه‌ی 314، جلد 4، صفحه‌ی 547؛ تفسیر منهج الصادقین، جلد 2، صفحه‌ی 240، جلد 7، صفحه‌ی 284، جلد 10، صفحه‌ی 362؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، جلد 4، صفحه‌ی 360، جلد 15، صفحه‌ی 417؛ تفسیر الصافی، جلد 1، صفحه‌ی 343، جلد 4، صفحه‌ی 187؛ تفسیر کنز الدقائق، جلد 3، صفحه‌ی 117، جلد 10، صفحه‌ی 374؛ البرهان فی تفسیر القرآن، جلد 4، صفحه‌ی 443، جلد 5، صفحه‌ی 546؛ المیزان، جلد 3، صفحه‌ی 223، جلد 16، صفحه‌ی 317، جلد 20، صفحه‌ی 370؛ تفسیر نمونه، جلد 2، صفحه‌ی 582، جلد 17، صفحه‌ی 294، جلد 25، صفحه‌ی 343، جلد 27، صفحه‌ی 375.

منابع اهل سنّت: خصائص امیرالمؤمنین علیّ بن ابی طالب (نسائی)، جلد 1، صفحات 21 ـ 22؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 3، صفحات 120 ـ 121؛ المعجم الکبیر، جلد 6، صفحه‌ی 269؛ سیرة ابن اسحاق، جلد 2، صفحه‌ی 119؛ تاریخ بغداد، جلد 2، صفحه‌ی 81؛ الکامل فی التاریخ، جلد 1، صفحه‌ی 582؛ اسد الغابه، جلد 4، صفحه‌ی 18؛ تاریخ ابن خلدون، جلد 4، صفحه‌ی 8؛ الاصابة فی تمییز الصحابة، جلد 7، صفحه‌ی 354؛ تهذیب التهذیب، جلد 7، صفحه‌ی 296؛ تاریخ الخلفاء، جلد 1، صفحه‌ی 166؛ مسند الحارث (زوائد الهیثمی)، جلد 2، صفحه‌ی 901؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 102؛ شواهد التنزیل، جلد 1، صفحه‌ی 262.

منابع شیعه: وقعة صفّین، صفحه‌ی 356؛ الکافی، جلد 1، صفحه‌ی 454؛ التوحید (صدوق)، صفحه‌ی 181؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 22؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 1، صفحه‌ی 31؛ الاختصاص، صفحه‌ی 124؛ الجمل (شیخ مفید)، صفحه‌ی 411؛ نهج البلاغة، صفحات 300 ـ 301؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 148؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 271؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 159؛ الاحتجاج، جلد 1، صفحه‌ی 60؛ فضائل الخمسة، جلد 1، صفحه‌ی 178.

منابع اهل سنّت: التاریخ الکبیر (بخاری)، جلد 2، صفحه‌ی 255، جلد 3، صفحه‌ی 228؛ المعجم الکبیر، جلد 11، صفحه‌ی 65؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 2، صفحه‌ی 383؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 42، صفحه‌ی 408؛ الاستیعاب، جلد 3، صفحه‌ی 1102؛ المنتظم، جلد 5، صفحه‌ی 68؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 102؛ لسان المیزان، جلد 4، صفحه‌ی 144.

منابع شیعه: وقعة صفّین، صفحه‌ی 356؛ الکافی، جلد 7، صفحه‌ی 423؛ بصائر الدرجات، صفحه‌ی 294؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 22؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 1، صفحه‌ی 36؛ تهذیب الاحکام، جلد 6، صفحه‌ی 324؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 156؛ الاحتجاج، جلد 1، صفحه‌ی 74؛ الغیبة (نعمانی)، صفحه‌ی 101؛ تاریخ الیعقوبی، جلد 2، صفحه‌ی 193؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 319.

منابع اهل سنّت: المعجم الکبیر، جلد 6، صفحه‌ی 221؛ مسند ابی یعلی، جلد 4، صفحه‌ی 344؛ فضائل الصحابة (احمد بن حنبل)، جلد 2، صفحه‌ی 615؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 42، صفحه‌ی 392؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 113؛ فتح الباری، جلد 8، صفحه‌ی 150؛ شواهد التنزیل، جلد 1، صفحه‌ی 98؛ کنز العمّال، جلد 11، صفحه‌ی 280؛ سمط النجوم العوالی، جلد 3، صفحه‌ی 41؛ میزان الاعتدال، جلد 2، صفحه‌ی 418.

منابع شیعه: الکافی، جلد 8، صفحه‌ی 378؛ الفضائل (ابن شاذان)، صفحه‌ی 175؛ بصائر الدرجات، صفحه‌ی 166؛ الخصال، جلد 2، صفحه‌ی 415؛ من لایحضره الفقیه، جلد 4، صفحه‌ی 179؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 12؛ الامالی (شیخ مفید)، صفحه‌ی 279؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 200؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 1، صفحه‌ی 7؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 255؛ اعلام الدین، صفحه‌ی 208؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 159؛ الاحتجاج، جلد 1، صفحات 59 و 78؛ اقبال الاعمال، صفحه‌ی 2.

عباراتی همچون "لا فتی الّا علی"، "شجاع‌ترین مرد عرب"، "أسد الله"، "یعسوب الدّین" و ... همه حکایت از این مطلب می‌کند که او تک‌سوار و شَه‌سوار اسلام است. چه این که در جنگ‌هایی نظیر جنگ اُحُد، بدر، خندق، خیبر و حُنَین شجاعتی بی‌نظیر از خود نشان داده است.

منابع اهل سنّت: سیرة ابن هشام، جلد 4، صفحه‌ی 51؛ شرح الزرقانی علی موطّأ الامام مالک، جلد 4، صفحه‌ی 326؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 39، صفحه‌ی 201، جلد 42، صفحه‌ی 71؛ السیرة الحلبیّة، جلد 2، صفحه‌ی 517؛ البدایة و النهایة، جلد 7، صفحه‌ی 264؛ سمط النجوم العوالی، جلد 3، صفحات 65 ـ 66؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 74؛ کنز العمّال، جلد 5، صفحه‌ی 287؛ تنویر الحوالک، جلد 2، صفحه‌ی 213؛ نظم درر السمطین، صفحه‌ی 77؛ ینابیع المودّة، جلد 2، صفحات 181 و 291، جلد 3، صفحات 207 ـ 208 و 449؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 1، صفحه‌ی 29، جلد 2، صفحه‌ی 211، جلد 5، صفحه‌ی 248، جلد 7، صفحه‌ی 219، جلد 9، صفحه‌ی 28، جلد 14، صفحه‌ی 251.

منابع شیعه: الکافی، جلد 8، صفحه‌ی 110؛ وقعة صفّین، صفحات 315 و 478؛ مأة منقبة، صفحه‌ی 18؛ الخصال، جلد 2، صفحه‌ی 557؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 407؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 1، صفحات 84 و 87؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 547؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 242؛ الاحتجاج، جلد 1، صفحات 115 و 138؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 128؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 3، صفحات 88، 124، 250، 259 و 296؛ بحار الانوار، جلد 34، صفحه‌ی 268، و جلد 105، صفحه‌ی 188؛ الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، جلد 6، صفحه‌ی 310.

منابع اهل سنّت: البیان و التبیین، جلد 1، صفحه‌ی 263؛ اسد الغابه، جلد 4، صفحه‌ی 22؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 1، صفحات 23 ـ 24 و 44؛ شرح نهج البلاغة (محمّد عبده)، مقدّمه، صفحه‌ی 9.

منابع شیعه: علل الشرائع، جلد 1، صفحه‌ی 135؛ نهج البلاغة، صفحات 34 ـ 35؛ الاختصاص، صفحه‌ی 154؛ الطرائف، جلد 2، صفحه‌ی 518؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 214؛ اعلام الدین، صفحه‌ی 321؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 2، صفحات 47 ـ 48؛ غرر الحکم و درر الکلم، صفحه‌ی 115؛ بشارة المصطفی، صفحه‌ی 236؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 129؛ صراط المستقیم، جلد 1، صفحه‌ی 161؛ بحار الانوار، جلد 31، صفحه‌ی 245؛ سیری در نهج البلاغه، صفحات 11 ـ 21.

اطّلاعات تکمیلی در مقاله‌ی "زندگی‌نامه‌ی امیرالمؤمنین (علیه السّلام)" خواهد آمد.

در آیات مختلفی این مطلب عنوان گشته است؛ از جمله: آیه‌ی ولایت (سوره‌ی مائده (5)، آیه‌ی 55)، آیه‌ی اکمال (سوره‌ی مائده (5)، آیه‌ی 3)، آیه‌ی تطهیر (سوره‌ی احزاب (33)، آیه‌ی 33)، آیه‌ی مباهله (سوره‌ی آل عمران (3)، آیه61)، آیه‌ی اطاعت (سوره‌ی نساء، آیه‌ی 59). همچنین در احادیث گوناگونی مطرح گشته؛ همچون: حدیث منزلت، حدیث یوم الدار، حدیث ثقلین و ... که مهم‌ترین آن‌ها حدیث غدیر است. برای مطالعه و کسب اطّلاعات بیشتر به مقاله‌ی "واقعه‌ی غدیر و اهمّیّت آن" مراجعه کنید.

منابع اهل سنّت: ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 120؛ نظم درر السمطین، صفحه‌ی 194.

منابع شیعه: صحیفة الرضا (علیه السّلام)، صفحات 73 ـ 74؛ علل الشرائع، جلد 1، صفحات 137 ـ 138؛ عیون اخبار الرضا (علیه السّلام)، جلد 2، صفحات 25 ـ 26؛ معانی الاخبار، صفحات 57 ـ 58؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 134؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 218؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحات 153 ـ 154؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 4، صفحات 25 ـ 26.

منابع اهل سنّت: المعجم الکبیر، جلد 3، صفحه‌ی 97، حدیث 2778؛ المصنّف (ابن ابی شیبة)، جلد 6، صفحه‌ی 379؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 13، صفحه‌ی 171، جلد 14، صفحات 118 ـ 119؛ الاکمال فی رفع الارتیاب، جلد 5، صفحه‌ی 11؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 3، صفحه‌ی 247؛ تاریخ الاسلام، جلد 5، صفحه‌ی 94؛ کنز العمّال، جلد 13، صفحه‌ی 287، جلد 4، صفحه‌ی 377؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 120؛ تاج العروس، جلد 12، صفحه‌ی 127.

منابع شیعه: علل الشرائع، جلد 1، صفحه‌ی 138؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 134؛ معانی الاخبار، صفحات 57 ـ 58؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 367؛ الغیبة (نعمانی)، صفحه‌ی 75؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 218؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحات 153 ـ 154؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 4، صفحات 25 ـ 26؛ بحار الانوار، جلد 43، صفحه‌ی 241؛ غایة المرام، جلد 1، صفحه‌ی 259؛ فضائل الخمسة، جلد 3، صفحه‌ی 169.

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): "أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِن موسی الّا أنّهُ لا نَبیَّ بَعدی".

منابع اهل سنّت: صحیح مسلم، جلد 4، صفحه‌ی 1870؛ صحیح ابن حِبّان، جلد 15، صفحه‌ی 369؛ التاریخ الکبیر (بخاری)، جلد 1، صفحه‌ی 115؛ السنن الکبری (نسائی)، جلد 5، صفحات 44، 108 و 121؛ سنن الترمذی، جلد 5، صفحه‌ی 640؛ مسند احمد بن حنبل، جلد 3، صفحه‌ی 32؛ سنن ابن ماجه، جلد 1، صفحه‌ی 45؛ المعجم الکبیر، جلد 1، صفحه‌ی 148، جلد 2، صفحه‌ی 247؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 13، صفحه‌ی 151؛ تاریخ بغداد، جلد 7، صفحه‌ی 452، جلد 8، صفحه‌ی 52؛ اسد الغابه، جلد 4، صفحه‌ی 27؛ الاصابة فی تمییز الصحابة، جلد 4، صفحه‌ی 568؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 7، صفحه‌ی 362؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحات 109 ـ 110؛ کنز العمّال، جلد 5، صفحه‌ی 287، جلد 9، صفحه‌ی 71، جلد 11، صفحه‌ی 275؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 2، صفحه‌ی 265، جلد 5، صفحه‌ی 248.

و با کمی اختلاف در: صحیح البخاری، جلد 4، صفحه‌ی 1602؛ موارد الظمآن، جلد 1، صفحه‌ی 543؛ فضائل الصحابة (نسائی)، جلد 1، صفحه‌ی 13؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 2، صفحه‌ی 367، جلد 3، صفحه‌ی 117؛ الطبقات الکبری، جلد 3، صفحات 23 ـ 24؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 63.

منابع شیعه: وقعة صفّین، صفحه‌ی 315؛ الکافی، جلد 8، صفحه‌ی 107؛ الفضائل (ابن شاذان)، صفحه‌ی 152؛ المحاسن، جلد 1، صفحه‌ی 159؛ معانی الاخبار، صفحه‌ی 74؛ الامالی (صدوق)، صفحات 174، 324 و 405؛ الخصال، جلد 1، صفحه‌ی 311، جلد 2، صفحه‌ی 554؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 1، صفحه‌ی 8؛ الافصاح، صفحه‌ی 33؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحات 253 ـ 554؛ التحصین (سیّد بن طاووس)، صفحه‌ی 635؛ اقبال الاعمال، صفحه‌ی 296؛ الطرائف، جلد 1، صفحه‌ی 53 و 63؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 214؛ اعلام الوری، صفحات 167 ـ 186؛ الاحتجاج، جلد 1، صفحات 136 و 149؛ بشارة المصطفی، صفحه‌ی 266؛ العدد القویّة، صفحه‌ی 247؛ بناء المقالة، صفحات 133 و 292؛ تحف العقول، صفحه‌ی 459؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 89؛ صوارم المهرقة، صفحه‌ی 204؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحات 63 و 80؛ کشف الیقین، صفحه‌ی 108؛ کفایة الاثر، صفحه‌ی 135؛ کنز الفوائد، جلد 2، صفحه‌ی 168؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 1، صفحه‌ی 3.

به عنوان نمونه، راوی نقل می‌کند: "از تـشـیـیـع جنـازه‌ای بر می‌گشتیم. در بین راه امام حسین (علیه السّلام) [خسته شد و] کنار راه نشست. ابوهـریره (از راویان مورد احترام اهل سنّت) در کنارش نشست و با لباس خود خاک از پای آن حضرت پاک می‌کرد. حضرت فرمود: ابوهریره! آیا این تو هستی که این کار را می‌کنی؟! عـرض کـرد: اجازه دهید مـن ایـن کـار را بکنم. به خدا اگر آن‌چه را من درباره‌ی تو می‌دانم، این مردم می‌دانستند، تو را برگردن‌های خود حمل می‌کردند."

منابع اهل سنّت: المنتخب من کتاب ذیل المذیل (طبری)، صفحه‌ی 25؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 14، صفحات 179 ـ 180؛ تاریخ الاسلام، جلد 5، صفحات 101 ـ 102؛ کفایة الطالب، صفحه‌ی 425.

و با کمی اختلاف در: الوافی بالوفیات، جلد 12، صفحه‌ی 263؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 3، صفحه‌ی 287.

منابع شیعه: شرح احقاق الحق، جلد 27، صفحه‌ی 440.

برای مطالعه‌ی بیشتر پیرامون محبّت و علاقه‌ی فراوان پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به امام حسین (علیه السّلام) ر.ک: فضائل الخمسة، جلد 3، صفحات 179، 181، 194 و 201.

منابع اهل سنّت: السنن الکبری (نسائی)، جلد 1، صفحه‌ی 243؛ مسند احمد بن حنبل، جلد 3، صفحه‌ی 493، جلد 6، صفحه‌ی 467؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 3، صفحه‌ی 181؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 13، صفحه‌ی 215، جلد 14، صفحه‌ی 160؛ السنن الکبری (بیهقی)، جلد 2، صفحه‌ی 263؛ اسد الغابه، جلد 2، صفحه‌ی 389؛ کنز العمّال، جلد 13، صفحه 287؛ المحلّی، جلد 3، صفحه‌ی 90.

منابع شیعه: المجازات النبویّة، صفحه‌ی 397، حدیث 313؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 521؛ مستدرک الوسائل، جلد 5، صفحه‌ی 432؛ بحار الانوار، جلد 81، صفحه‌ی 281؛ شرح احقاق الحق، جلد 10، صفحه‌ی 727، جلد 26، صفحه‌ی 144.

منابع اهل سنّت: المعجم الکبیر، جلد 3، صفحه‌ی 52؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 13، صفحه‌ی 216؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 182؛ کنز العمّال، جلد 13، صفحه‌ی 285؛ لسان المیزان، جلد 6، صفحه‌ی 21؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 3، صفحه‌ی 256؛ الوافی بالوفیات، جلد 12، صفحه‌ی 67؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 132.

منابع شیعه: الفضائل (ابن شاذان)، صفحه‌ی 119؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 437؛ الخرائج و الجرائح، جلد 1، صفحه‌ی 240؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 429؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 526؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 2، صفحه‌ی 387؛ کشف الیقین، صفحه‌ی 307؛ نهج الحق و کشف الصدق، صفحه‌ی 256؛ فضائل الخمسة، جلد 3، صفحه‌ی 187 و 191.

منابع اهل سنّت: تاریخ الطبری، جلد 3، صفحه‌ی 336؛ البدایة و النهایة، جلد 8، صفحه‌ی 190؛ سمط النجوم العوالی، جلد 3، صفحه‌ی 181؛ الفائق فی غریب الحدیث، جلد 1، صفحه‌ی 363؛ ینابیع المودّة، جلد 2، صفحه‌ی 220؛ المناقب (خوارزمی)، صفحه‌ی 288.

منابع شیعه: الفضائل (ابن شاذان)، صفحه‌ی 118؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 437؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 121؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 3، صفحه‌ی 397؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 429؛ کفایة الاثر، صفحه‌ی 16؛ کشف الیقین، صفحه‌ی 308؛ نهج الحق و کشف الصدق، صفحه‌ی 390؛ فضائل الخمسة، جلد 3، صفحه‌ی 258.

منابع اهل سنّت: صحیح ابن حِبّان، جلد 15، صفحه‌ی 428؛ التاریخ الکبیر (بخاری)، جلد 8، صفحه‌ی 414؛ موارد الظمآن، جلد 1، صفحه‌ی 554؛ سنن الترمذی، جلد 5، صفحه‌ی 658؛ سنن ابن ماجه، جلد 1، صفحه‌ی 510؛ مسند احمد بن حنبل، جلد 4، صفحه‌ی 172؛ فضائل الصحابة (احمد بن حنبل)، جلد 2، صفحه‌ی 772؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 3،صفحه 194؛ المعجم الکبیر، جلد 3، صفحات 32 ـ 33؛ ترجمة الامام الحسین (من طبقات ابن سعد)، صفحه‌ی 27؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 14، صفحه‌ی 149؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 181؛ تاریخ الاسلام، جلد 5، صفحه‌ی 97؛ الوافی بالوفیات، جلد 12، صفحه‌ی 262؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 133؛ کنز العمّال، جلد 12، صفحه‌ی 53.

منابع شیعه: کامل الزّیارات، صفحات 52 ـ 53؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 2، صفحه‌ی 127؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 217؛ العمدة، صفحه‌ی 406؛ کشف الغمّة، جلد 2، صفحات 6، 10 و 61؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 4، صفحه‌ی 71؛ کشف الیقین، صفحه‌ی 305؛ بحار الانوار، جلد 43، صفحات 261 و 270؛ فضائل الخمسة، جلد 3، صفحه‌ی 260.

منابع اهل سنّت: صحیح البخاری، جلد 3، صفحه‌ی 1371، جلد 5، صفحه‌ی 2234؛ صحیح ابن حِبّان، جلد 15، صفحه‌ی 425؛ موارد الظمآن، جلد 1، صفحه‌ی 552؛ خصائص امیرالمؤمنین علیّ بن ابی طالب (نسائی)، صفحه‌ی 155؛ السنن الکبری (نسائی)، جلد 5، صفحه‌ی 150؛ سنن الترمذی، جلد 5، صفحه‌ی 657؛ مسند احمد بن حنبل، جلد 2، صفحات 85، 93، 114 و 153؛ مسند ابی‌داوود الطیالسی، جلد 1، صفحه‌ی 260؛ المعجم الکبیر، جلد 3، صفحه‌ی 127؛ فتح الباری، جلد 7، صفحه‌ی 99؛ الاصابة فی تمییز الصحابة، جلد 2، صفحه‌ی 77؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 3، صفحات 245 ـ 246 و 280 (ذهبی خود در وصف حسنین (علیهما السّلام) با این تعبیر ایشان را معرّفی می‌کند.)

منابع شیعه: الفضائل (ابن شاذان)، صفحه‌ی 169؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 486؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 2، صفحه‌ی 28؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 3، صفحه‌ی 383، جلد 4، صفحه‌ی 75؛ العمدة، صفحات 320 و 397؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 521، جلد 2، صفحه‌ی 11؛ فضائل الخمسة، جلد 3، صفحه‌ی 183.

و با کمی اختلاف در: عیون اخبار الرضا (علیه السّلام)، جلد 2، صفحه‌ی 27؛ جامع الاخبار، صفحه‌ی 106؛ بشارة المصطفی، صفحه‌ی 177؛ صحیفة الرضا (علیه السّلام)، صفحه‌ی 45.

خداوند در آیه‌ی 106 سوره‌ی انعام خطاب به پیامبرش می‌فرماید: "أتّبِع ما أوحی إلیکَ مِن رَبّکَ لا إله إلّا هو و أعرِض عَنِ المُشرکینَ" (از آن‌چه که از سوی پروردگارت بر تو وحی شده پیروی کن؛ هیچ معبودی جز او نیست؛ و از مشرکان روی بگردان.) پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نیز همان طور که خداوند از او خواسته، مطابق وحی و خواسته‌ی خداوند رفتار می‌کند. خداوند نیز این رفتار پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را تأیید و تصدیق کرده، می‌فرماید: "قل لاأقولُ لکم عِندی خُزائنُ اللهِ و لاأعلَمُ الغیبَ و لاأقولُ لکم إنّی مَلَکٌ إن أتّبعُ إلِا ما یوحی إلیّ ..." (بگو: "من نمی‌گویم خزائن خدا نزد من است. و من (جز آن‌چه خدا به من بیاموزد،) از غیب آگاه نیستم. و به شما نمی‌گویم من فرشته‌ام. تنها از آن‌چه به من وحی می‌شود پیروی می‌کنم". سوره‌ی انعام (6)، آیه‌ی 50) بنا بر این تمامی اعمال و رفتار پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مطابق وحی و نه از سر هوا و هوس است. یکی از این رفتارها، گقتار و سخنان پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است که از هر لغزشی به دور است؛ چنان‌چه خداوند در سوره‌ی نجم، سخن گفتن پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را به دور از هر گونه هوا و هوس ذکر می‌کند و می‌فرماید: "ما ضَلَّ صاحِبُکم وَ ما غَوی * وَ ما یَنطِقُ عَن الهَوی * إن هُوَ إلّا وَحیٌ یُوحی" (هرگز دوست شما [= محمّد (صلّی الله علیه و آله و سلّم)] منحرف نشده و مقصد را گم نکرده است * و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید * آن‌چه می‌گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست. سوره‌ی نجم (53)، آیات 2 ـ 4)

"لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللهِ أسوَةٌ حَسَنةٌ لِمَن کانَ یَرجوا اللهَ وَ الیومَ الآخِر وَ ذَکَرَ اللهَ کَثیراً" (سوره‌ی احزاب (33)، آیه‌ی 21).

در این باره نظرات گوناگونی ارائه شده است؛ امّا آن‌چه صحیح به نظر می‌رسد این است که زینب و رقیّه، دختر خوانده‌های پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، دختران هاله، خواهر حضرت خدیجه (سلام الله علیها)، بودند که پس از فوت هاله سرپرستی آن‌ها به عهده‌ی حضرت خدیجه (سلام الله علیها) بوده است. برای مطالعه‌ی بیشتر د این باره ر.ک: الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، جلد 2، صفحات 126 و 129؛ السیرة النبویّة (نجاح الطائی)، جلد 1، صفحات 147 ـ 148.

فرزندان پسر آن حضرت نیز عبارت بودند از: ابراهیم، قاسم و عبدالله.

منابع اهل سنّت: سیرة ابن اسحاق، جلد 5، صفحه‌ی 229؛ البدایة و النهایة، جلد 5، صفحه‌ی 307؛ تهذیب الاسماء، جلد 1، صفحه‌ی 52؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 217.

منابع شیعه: الکافی، جلد 1، صفحه‌ی 439؛ قرب الاسناد، صفحه‌ی 6؛ الخصال، جلد 2، صفحه‌ی 404؛ بحار الانوار، جلد 22، صفحه‌ی 166.

طبق روایات پاورقی شماره‌ی هفده کسی که امام حسین (علیه السّلام) را دوست داشته باشد، خدا او را دوست دارد. اگر چنین کسی پایبندِ این محبّت و ملتزم به لوازم آن باشد، همین برای سعادت او کافی خواهد بود زیرا رضای پروردگار خویش را با این عمل کسب کرده و سعادتمند گردیده است.

منابع اهل سنّت: المعجم الکبیر، جلد 3، صفحه‌ی 36؛ البتّه این حدیث از راویان زیاد دیگری مانند ابن‌عبّاس (تاریخ مدینة دمشق، جلد 14، صفحه‌ی 132؛ کنز العمّال، جلد 12، صفحه‌ی 55)، ابوسعید خدری (سنن الترمذی، جلد 5، صفحه‌ی 321؛ مسند احمد بن حنبل، جلد 3، صفحه‌ی 3؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 3، صفحه‌ی 182)، حذیفه (مسند احمد بن حنبل، جلد 5، صفحه‌ی 392؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 183)، ابن‌عمر (سنن ابن ماجه،جلد 1، صفحه‌ی 44؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 3، صفحه‌ی 182)، ابوهریره (مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 183)، جابر بن عبدالله (مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 183) و دیگران نقل شده است که شاید بتوان آن را از روایات متواتر دانست.

منابع شیعه: من لایحضره الفقیه، جلد 4، صفحات 179 و 430؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 26؛ الخصال، جلد 1، صفحه‌ی 320؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 1، صفحه‌ی 37؛ الامالی (شیخ مفید)، صفحه‌ی 23؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 85؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 526؛ ارشاد القلوب، جلد 2، صفحه‌ی 419؛ اعلام الوری، صفحات 209 و 398؛ بشارة المصطفی، صفحه‌ی 16؛ الاحتجاج، جلد 1، صفحات 66 و 123؛ بحار الانوار، جلد 43، صفحه‌ی 303.

منابع اهل سنّت: السنن الکبری (نسائی)، جلد 5، صفحه‌ی 49؛ فضائل الصحابة (نسائی)، جلد 1، صفحه‌ی 20؛ السنن الکبری (بیهقی)، جلد 4، صفحه‌ی 28؛ مسند احمد بن حنبل، جلد 2، صفحه‌ی 440؛ فضائل الصحابة (احمد بن حنبل)، جلد 2، صفحه‌ی 771؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 3، صفحه‌ی 182؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 14، صفحه‌ی 132؛ مجمع الزوائد، جلد 9، صفحه‌ی 179؛ کنز العمّال، جلد 12، صفحه‌ی 55؛ تهذیب التهذیب، جلد 2، صفحه‌ی 260؛ الاصابة فی تمییز الصحابة، جلد 2، صفحه‌ی 71؛ تاریخ الاسلام، جلد 5، صفحه‌ی 95؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 3، صفحه‌ی 277؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 123.

منابع شیعه: الفضائل (ابن شاذان)، صفحه‌ی 119؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 251؛ اعلام الوری صفحه 221؛ بشارة المصطفی، صفحه‌ی 52؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 527؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 3، صفحه‌ی 381؛ بحار الانوار، جلد 43، صفحه‌ی 303.

منابع اهل سنّت: مقتل الحسین (خوارزمی)، جلد 1، صفحه‌ی 145.

منابع شیعه: مأة منقبة، صفحه‌ی 22؛ بحار الانوار، جلد 35، صفحه‌ی 405؛ غایة المرام، صفحه‌ی 6؛ شرح احقاق الحق، جلد 9، صفحه‌ی 202، جلد 14، صفحه‌ی 181، جلد 18، صفحه‌ی 423؛ مستدرک سفینة البحار، جلد 2، صفحه‌ی 202.

"فَمَن حاجَّکَ فیهِ مِن بَعدِ ما جاءَکَ مِنَ العِلمِ فَقُل تَعالوا نَدعُ أبنائَنا وَ أبنائَکُم وَ نِسائَنا وَ نِسائَکُم وَ أنفُسَنا وَ أنفُسَکُم ثُمَّ نَبتَهِل فَنَجعَل لَعنَةَ اللهِ عَلَی الکاذِبینَ" (سوره‌ی آل عمران (3)، آیه‌ی 61).

منابع اهل سنّت: تفسیر الطبری، جلد 3، صفحات 300 ـ 301؛ معرفة علوم الحدیث، صفحه‌ی 50؛ التفسیر الکبیر (فخر رازی)، جلد 8، صفحه‌ی 71؛ تفسیر ابن کثیر، جلد 1، صفحات 371 ـ 372؛ الدرّ المنثور، جلد 2، صفحه‌ی 231؛ البدایة و النهایة، جلد 7، صفحه‌ی 340؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 11، صفحه‌ی 26؛ شواهد التنزیل، جلد 1، صفحه‌ی 159؛ الصواعق المحرقة، جلد 2، صفحه‌ی 453.

منابع شیعه: المحاسن، جلد 1، صفحه‌ی 145؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 525؛ عیون اخبار الرضا (علیه السّلام)، جلد 1، صفحه‌ی 231؛ الخصال، جلد 2، صفحه‌ی 576؛ الاختصاص، صفحه‌ی 56؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 1، صفحه‌ی 168؛ الاحتجاج، جلد 2، صفحه‌ی 391؛ اقبال الاعمال، صفحه‌ی 466؛ الخرائج و الجرائح، جلد 2، صفحه‌ی 890؛ کشف الغمّة، جلد 2، صفحه‌ی 252؛ تفسیر العیّاشی، جلد 1، صفحه‌ی 176؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 3، صفحه‌ی 368؛ بحار الانوار، جلد 48، صفحه‌ی 128؛ فضائل الخمسة، جلد 1، صفحه‌ی 244.

منابع اهل سنّت: صحیح مسلم، جلد 4، صفحه‌ی 1883؛ موارد الظمآن، جلد 1، صفحه‌ی 555؛ السنن الکبری (بیهقی)، جلد 2، صفحه‌ی 149؛ الجمع بین الصحیحین، جلد 4، صفحه‌ی 225؛ المعجم الکبیر، جلد 3، صفحه‌ی 56؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 2، صفحه‌ی 451؛ تفسیر الطبری، جلد 22، صفحه‌ی 8؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 13، صفحه‌ی 206؛ شواهد التنزیل، جلد 2، صفحه‌ی 29؛ التفسیر الکبیر (فخر رازی)، جلد 8، صفحه‌ی 71؛ تفسیر ابن کثیر، جلد 3، صفحه‌ی 486؛ تفسیر الثعلبی، جلد 8، صفحه‌ی 36؛ الدرّ المنثور، جلد 6، صفحه‌ی 604؛ تهذیب التهذیب، جلد 2، صفحه‌ی 258؛ الصواعق المحرقة، جلد 2، صفحه‌ی 654؛ منهاج السنّة، جلد 4، صفحه‌ی 41؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 3، صفحه‌ی 283.

منابع شیعه: الکافی، جلد 1، صفحه‌ی 287؛ من لایحضره الفقیه، جلد 4، صفحه‌ی 420؛ الامالی (صدوق)، صفحه‌ی 472؛ الخصال، جلد 2، صفحه‌ی 403؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 248؛ التبیان فی تفسیر القرآن، جلد 8، صفحه‌ی 339؛ الاحتجاج، جلد 1، صفحه‌ی 148؛ اقبال الاعمال، صفحه‌ی 513؛ سعد السعود، صفحه‌ی 204؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 157؛ مجمع البیان، جلد ‏8، صفحه‌ی 559؛ تأویل الآیات الظاهرة، صفحه‌ی 450؛ تفسیر العیّاشی، جلد 1، صفحه‌ی 250؛ دعائم الاسلام، جلد 1، صفحه‌ی 37؛ العمدة، صفحه‌ی 32؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 45؛ بحار الانوار، جلد 21، صفحه‌ی 281؛ البرهان فی تفسیر القرآن، جلد 4، صفحه‌ی 443؛ تفسیر الصافی، جلد 4، صفحه‌ی 187؛ تفسیر جوامع الجامع، جلد ‏3، صفحه‌ی 314؛ تفسیر کنز الدقائق، جلد ‏10، صفحه‌ی 374؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، جلد ‏15، صفحه‌ی 417؛ المیزان، جلد ‏16، صفحه‌ی 311؛ تفسیر نمونه، جلد 17، صفحه‌ی 274؛ فضائل الخمسة، جلد 1، صفحه‌ی 224.

"... أنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أهلَ البَیتِ وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیراً" (سوره‌ی احزاب (33)، آیه‌ی 33). برای مطالعه و کسب اطّلاعات بیشتر به مقاله‌ی "آیه‌ی تطهیر" مراجعه کنید.

"... قُل لا أسئَلُکُم عَلَیهِ أجراً إلّا المَوَدَّةَ فی القُربی" (سوره‌ی شورا (42)، آیه‌ی 23).

منابع اهل سنّت: المعجم الکبیر، جلد 3، صفحه‌ی 47، جلد 11، صفحه‌ی 444؛ مجمع الزوائد، جلد 7، صفحه‌ی 103، جلد 9، صفحه‌ی 168؛ شواهد التنزیل،جلد 2،صفحه 196؛ التفسیر الکبیر (فخر رازی)، جلد 27، صفحه‌ی 143؛ الدرّ المنثور، جلد 7، صفحه‌ی 348؛ الکشّاف (زمخشری)، جلد 4، صفحات 423 ـ 424؛ تفسیر البیضاوی، جلد 5، صفحه‌ی 128؛ تفسیر الثعلبی، جلد 8، صفحه‌ی 37؛ الصواعق المحرقة، جلد 2، صفحه‌ی 487؛ منهاج السنّة، جلد 7، صفحه‌ی 95؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 25؛ تفسیر البحر المحیط، جلد 7، صفحه‌ی 494.

منابع شیعه: الکافی، جلد 8، صفحه‌ی 93؛ قرب الاسناد، صفحه‌ی 61؛ بناء المقالة، صفحه‌ی 390؛ تفسیر فرات الکوفی، صفحه‌ی 388؛ الطرائف، جلد 1، صفحه‌ی 131؛ العمدة، صفحه‌ی 50؛ کشف الیقین، صفحه‌ی 350؛ نهج الحق و کشف الصدق، صفحه‌ی 175؛ فضائل الخمسة، جلد 1، صفحه‌ی 263.

در قواعد زبان عربی کلمه‌ی "مودّة" دارای دو جایگاه، صورت و حالت است که هر کدام دارای معنای خاصّی می‌باشد. یکی معنای مصدری، یعنی دوست داشتن و دیگر اسم مکان به معنای محل و کانون دوستی است. در این آیه بعد از کلمه‌ی "مودّة"، حرف اضافه‌ی "فی" به معنای "در" آمده است؛ درحالی که می‌توان از حروف اضافه‌ی دیگری مانند "ل" استفاده کرد. پس باید مودّت در این‌جا معنای اسم مکان یا همان "محل و کانون" را داشته باشد. این‌که پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از مردم می‌خواهد که نزدیکان وی را در کانون محبّت خود قرار دهند، بدین معناست که مردم ملاک و معیار و ریشه‌ی دوستی و دشمنی خود را اهل بیت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) قرار دهند.

سال وفات پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) سال یازدهم هجری است. پس با توجّه به سال تولّد امام حسین (علیه السّلام) که در پاورقی شماره‌ی یک اشاره شد ـ که سال چهارم هجری است ـ آن حضرت در زمان وفات پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هفت ساله بوده‌اند. چه این‌که برخی از منابع بدان تصریح هم کرده‌اند.

منابع اهل سنّت: صحیح ابن حِبّان، جلد 3، صفحه‌ی 189؛ المنتظم، جلد 4، صفحه‌ی 40؛ تاریخ خلیفة بن خیّاط، جلد 1، صفحه‌ی 94؛ الکامل فی التاریخ جلد 2، صفحه‌ی 197؛ منهاج السنّة، جلد 5، صفحه‌ی 45؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 146؛ السیرة النبویّة (ابن کثیر)، جلد 4، صفحه‌ی 427؛ تاریخ الاسلام، جلد 3، صفحه‌ی 5.

منابع شیعه: الارشاد (شیخ مفید)، جلد 2، صفحه‌ی 133؛ مصباح المتهجّد، صفحه‌ی 790؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 195؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحات 16 و 583؛ بحار الانوار، جلد 1، صفحه‌ی 439.

برای مطالعه و کسب اطّلاعات بیشتر در مورد واقعه‌ی غدیر به مقاله‌ی "واقعه‌ی غدیر و اهمّیّت آن" مراجعه کنید.

برای مطالعه و کسب اطّلاعات بیشتر به مقاله‌ی "زندگی‌نامه‌‌ی امیرالمؤمنین (علیه السّلام)" مراجعه کنید.

برای مطالعه و کسب اطّلاعات بیشتر به مقاله‌ی "زندگی‌نامه‌ی حضرت فاطمه‌ی زهرا (علیها السّلام)" مراجعه کنید.

شهادت حضرت زهرا (علیها السّلام) با فاصله‌ی بسیار کمی پس لز مصیبت از دست دادن پدر بزرگوار خویش، پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، صورت گرفت که طبق اقوال، مختلف است؛ امّا از شش ماه بیشتر نیست. لذا در این زمان امام حسین (علیه السّلام) هفت ساله می‌باشند.

منابع اهل سنّت: صحیح البخاری، جلد 3، صفحه‌ی 1126؛ صحیح مسلم، جلد 3، صفحه‌ی 1380؛ صحیح ابن حِبّان، جلد 11، صفحه‌ی 153؛ المستدرک علی الصحیحین، جلد 3، صفحه‌ی 176؛ مسند احمد بن حنبل، جلد 1، صفحه‌ی 6؛ المعجم الکبیر، جلد 22، صفحه‌ی 398؛ تاریخ الاسلام، جلد 3، صفحه‌ی 43؛ ذخائر العقبی، جلد 1، صفحه‌ی 52؛ نظم درر السمطین، صفحه‌ی 181؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 6، صفحه‌ی 46.

منابع شیعه: الکافی، جلد 1، صفحه‌ی 457؛ مصباح المتهجّد، صفحه‌ی 793؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 3، صفحه‌ی 362؛ مقاتل الطالبیّین، صفحه‌ی 31؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 147؛ الطرائف، جلد 1، صفحات 238 و 258؛ العمدة، صفحه‌ی 391؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 474؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 143؛ بحار الانوار، جلد 43، صفحه‌ی 215.

اشاره به آیه‌ی 6 سوره‌ی احزاب دارد که در آن خداوند میفرماید: "النَّبی أولی بِالمُؤمِنینَ مِن أنفُسِهم ..." (پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نسبت به مؤمنین، از خودشان سزاوارتر و مقدّمتر است.) معنای اولویّت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بر مؤمنین نسبت به جان‌های آنان را میتوان بر اساس قرآن کریم و تعالیم معصومین (علیهم السّلام) به خوبی دریافت. پروردگار متعال در قرآن مجید، آیه‌ی 36 سوره‌ی احزاب میفرماید: "ما کانَ لِمُؤمِنٍ وَ لا مُؤمِنَةٍ إذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أمراً أن یَکونَ لَهُمُ الخِیَرَةُ ..." (هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش (صلّی الله علیه و آله و سلّم) امری را لازم بدانند، اختیاری (در برابر فرمان خدا) داشته باشد.) بنابراین، چون اوامر الاهی و احکام و دستورات نبوی، مبرّا از هر گونه انحراف و نادرستی است (به علّت کمال محض ذات خداوند و مقام عصمت رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم)) و حقّ محض میباشد، لذا نه تنها مؤمنین مأمور به اطاعت همه جانبه از آن میباشند، بلکه در برابر آن حتّی نباید فکر مخالفت بکنند و یا از حکم خدا و رسول (صلّی الله علیه و آله و سلّم) احساس ناخشنودی نمایند. این بدان معناست که وقتی خداوند و رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درباره‌ی چیزی، حکمی نمودند، دیگر در آن زمینه، اراده‌ی مؤمنین، خواستهها، علائق و تمایلات نفسانی آنان جایی برای بروز و ظهور نخواهد داشت و حکم الهی و فرامین نبوی، نسبت به اراده، خواستهها و تمایلات درونی آدمی، مقدّمتر و برای اجرا گشتن، سزاوارتر میباشد؛ چرا که قطعاً و به طور یقین آدمی را به صراط مستقیم و حقّ مطلق رهنمون میسازد و از پیمودن مسیر باطل باز میدارد. مفهوم اولویّت خداوند و رسول او (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بر مؤمنین نسبت به جان‌هایشان نیز همین است.

برای مطالعه و کسب اطّلاعات بیشتر در مورد واقعه‌ی غدیر به مقاله‌ی "واقعه‌ی غدیر و اهمّیّت آن" مراجعه کنید.

منابع اهل سنّت: ترجمة الامام الحسین (من طبقات ابن سعد)، صفحه‌ی 31؛ تاریخ مدینة دمشق، جلد 14، صفحه‌ی 175 ـ 176، جلد 30، صفحه‌ی 307؛ تاریخ بغداد، جلد 1، صفحه‌ی 141؛ تاریخ الاسلام، جلد 5، صفحه‌ی 100؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 3، صفحه‌ی 285؛ الاصابة فی تمییز الصحابة، جلد 2، صفحه‌ی 77؛ تهذیب التهذیب، جلد 2، صفحه‌ی 300؛ بغیة الطلب فی تاریخ حلب، جلد 6، صفحات 2584 ـ 2585؛ تاریخ الخلفاء، جلد 1، صفحه‌ی 143؛ کنز العمّال، جلد 13، صفحه‌ی 281؛ معرفة الثقات، جلد 1، صفحه‌ی 301؛ تهذیب الکمال، جلد 6، صفحه‌ی 404؛ الصواعق المحرقة، جلد 2، صفحه‌ی 515؛ مقتل الحسین (خوارزمی)، جلد 1، صفحه‌ی 145.

منابع شیعه: الشافی فی الامامة، جلد 2، پاورقی صفحه‌ی 145؛ الامالی (شیخ طوسی)، صفحه‌ی 703؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 4، صفحه‌ی 40؛ الاحتجاج، جلد 2، صفحه‌ی 292؛ مجموعة ورّام، جلد 2، صفحه‌ی 88؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 416.

منابع اهل سنّت: السقیفة و فدک، صفحه‌ی 79؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 8، صفحهات 253 ـ 254.

منابع شیعه: المحاسن، جلد 2، صفحه‌ی 354؛ الکافی، جلد 8، صفحه‌ی 207؛ من لایحضره الفقیه، جلد 2، صفحه‌ی 275؛ مکارم الاخلاق، صفحه‌ی 249؛ بحار الانوار، جلد 73، صفحه‌ی 280.

در سال سی و پنج هجری مردم با امیرالمؤمنین (علیه السّلام) بیعت کردند که با توجّه به پاورقی شماره‌ی یک، امام حسین (علیه السّلام) در آن موقع سی و یک سال داشتند.

منابع اهل سنّت: المنتظم، جلد 5، صفحه‌ی 62؛ تاریخ الطبری، جلد 2، صفحه‌ی 696؛ تاریخ بغداد، جلد 1، صفحه‌ی 135؛ تاریخ خلیفة بن خیّاط، جلد 1، صفحه‌ی 168؛ الکامل فی التاریخ، جلد 3، صفحه‌ی 81؛ البدایة و النهایة، جلد 7، صفحات 226 ـ 227.

منابع شیعه: العدد القویّة، صفحه‌ی 200؛ تاریخ الیعقوبی، جلد 2، صفحه‌ی 178؛ بحار الانوار، جلد 31، صفحه‌ی 495.

هجرت به کوفه بنا به گزارش تاریخ نویسان، سال سی و ششم هجری بوده است.

منابع اهل سنّت: الکامل فی التاریخ، جلد 3، صفحه‌ی 161؛ تاریخ الخلفاء، جلد 1، صفحه‌ی 174.

منابع شیعه: وقعة صفّین، صفحه‌ی 3؛ الامالی (شیخ مفید)، صفحه‌ی 127؛ الجمل (شیخ مفید)، صفحه‌ی 422؛ تاریخ الیعقوبی، جلد 2، صفحه‌ی 184؛ وقعة الجمل (ضامن بن شدقم)، صفحه‌ی 159؛ بحار الانوار، جلد 32، صفحات 211 و 351.

منابع اهل سنّت: تاریخ مدینة دمشق جلد 14، صفحه‌ی 187؛ تاریخ خلیفة بن خیّاط، جلد 1، صفحه‌ی 184؛ سیر اعلام النبلاء، جلد 3، صفحه‌ی 288؛ تاریخ الاسلام، جلد 3، صفحه‌ی 485؛ سمط النجوم العوالی، جلد 2، صفحه‌ی 560.

منابع شیعه: الجمل (شیخ مفید)، صفحه‌ی 348؛ دعائم الاسلام، جلد 1، صفحه‌ی 393.

منابع شیعه: وقعة صفّین، صفحه‌ی 114.

منابع شیعه: وقعة صفّین، صفحات 249 و 530.

منابع شیعه: بحار الانوار، جلد 44، صفحه‌ی 266.

منابع شیعه: وقعة صفیّن، صفحات 506 ـ 507.

اطّلاعات تکمیلی در مقاله‌ی "زندگی‌نامه‌ی امام حسن (علیه السّلام)" خواهد آمد.

بنا به عقیده‌ی شیعه هر گاه در هر زمانی دو امام در جامعه‌ی اسلامی زندگی کنند، یکی از آن‌ها امام ناطق است و عهده دار کلیّه‌ی وظایف امامت می‌باشد و دیگری امام صامت بوده و تا زمان حضور امام دیگر از او تبعیّت می‌کند.

"ما تَکَلَّمَ الحسینُ عَلیهِ السّلامُ بَینَ یَدَی الحَسن عَلیهِ السّلامُ إعظاماً لَهُ".

منابع شیعه: المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 3، صفحه‌ی 401؛ بحار الانوار، جلد 43، صفحه‌ی 319.

منابع اهل سنّت: المنتظم، جلد 5، صفحه‌ی 183؛ الکامل فی التاریخ، جلد 3، صفحه‌ی 271؛ البدایة و النهایة، جلد 8، صفحه‌ی 14؛ تاریخ ابن خلدون، جلد 2، صفحات 648 ـ 650؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 16، صفحه‌ی 31.

منابع شیعه: علل الشرائع، جلد 1، صفحه‌ی 220؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 2، صفحه‌ی 9؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 205؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 515؛ تاریخ الیعقوبی، جلد 2، صفحه‌ی 215؛ بحار الانوار، جلد 44، صفحه‌ی 33.

منابع اهل سنّت: الاخبار الطوال، صفحات 220 ـ 221؛ انساب الاشراف، جلد 3، صفحه‌ی 363؛ الامامة و السیاسة، جلد 1، صفحه‌ی 187؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 16، صفحه‌ی 23.

منابع شیعه: رجال الکشّی، صفحه‌ی 109؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 2، صفحه‌ی 32؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 171؛ بحار الانوار، جلد 44، صفحه‌ی 61.

طبق منطق اسلام، امام (علیه السّلام) در هر زمان، تنها فردی است که شایسته‌ی عهده داری حکومت در عالم اسلام است و در صورتی که مردم او را یاری کنند، تنها کسی است که وظیفه‌ی تشکیل حکومت اسلامی را بر عهده دارد. در غیر این صورت، او تنها به وظایف شخصی خود که همان هدایت مردم و تبیین معارف الاهی و مقابله با بدعت‌ها و انحرافات است، می‌پردازد و این مسؤولیّت امام (علیه السّلام) در هیچ زمانی تعطیل بردار نیست.

منابع اهل سنّت: المنتظم، جلد 5، صفحه‌ی 225؛ انساب الاشراف، جلد 3، صفحه‌ی 295؛ الکامل فی التاریخ، جلد 3، صفحه‌ی 315؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، جلد 16، صفحه‌ی 11.

منابع شیعه: الارشاد (شیخ مفید)، جلد 2، صفحه‌ی 15؛ الخرائج و الجرائح، جلد 1، صفحه‌ی 241؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 212؛ المناقب (ابن شهر آشوب)، جلد 4، صفحه‌ی 42؛ تاریخ الیعقوبی، جلد 2، صفحه‌ی 225؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 167؛ الاحتجاج، جلد 2، صفحه‌ی 292؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 542؛ بحار الانوار، جلد 44، صفحه‌ی 147.

منابع اهل سنّت: تهذیب الاسماء، جلد 1، صفحه‌ی 163.

منابع شیعه: الکافی، جلد 1، صفحات 300 ـ 301؛ الارشاد (شیخ مفید)، جلد 2، صفحه‌ی 27؛ اعلام الوری، صفحه‌ی 215؛ روضة الواعظین، جلد 1، صفحه‌ی 167؛ کشف الغمّة، جلد 1، صفحه‌ی 585، جلد 2، صفحه‌ی 4؛ بحار الانوار، جلد 44، صفحه‌ی 174.