باسمه تعالی

 

 

« تقوی؛ روح عمل و عامل صعود »

 

اسلام دارای مبانی و ارکانی است که بر آنها بنا شده، بدانها قوام گرفته و بدون وجود آنها فرو می‌‏ریزد و از آن جز اسمی بی‌‏مسمی برجای نمی‏ماند. حج یکی از این ارکان است و آن سان پر اهمیت است که خداوند درباره‏ی ترک عمدی حج فرموده است: « ... و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند به خود زیان رسانیده)، خداوند از همه‏ی جهانیان بی‏نیاز است.⁽¹⁾»

حج به عنوان یادگار ابراهیم (علیه السلام) و میراث تمام پیامبران، مجموعه‏ای کامل از دستورات عملی است که با نظمی خاص و قواعدی روشن در بازه‏ای معین از زمان باید به اجرا درآید. مناسک حج از طریق وحی، تجلی یافته و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)‏ این مناسک را از جبرئیل، فرشته‌ای که امین وحی و آموزگار همین مناسک به ابراهیم خلیل (علیه السلام) بوده، فرا گرفته است.

حج‏گزار پس از رمی جمره‌ی عقبه⁽²⁾ و پیش از حلق یا تقصیر⁽³⁾ در سرزمین مِنا، گوسفند و یا گاو قربانی می‏کند. این سنت ویژه‏ی الهی در حج، موجب تقرب مخصوصی است که در عبادات دیگر کمتر یافت می‏شود. توضیح اینکه، در جاهلیت قربانی از پلیدی شرک مبرا نبود، بلکه همچون "لبیک" و نماز مشرکان، آمیخته با شرک بود؛ چنانکه آنان به هنگام لبیک می‏گفتند: «لبیک خدای لبیک، خداوندا دعوت تو را می‏پذیرم، شریکی برای تو نیست الا شریکی که تو خود او و آنچه مُلک اوست را مالکی.⁽⁴⁾» و نمازشان در کنار کعبه کاری جز سوت کشیدن و کف زدن نبود.⁽⁵⁾ همچنین شیوه‏ی آنان پس از قربانی نمودن این بود که کعبه را به خون قربانی می‌‏آلودند و قسمتی از گوشت آن را بر خانه‏ی کعبه می‏آویختند تا خداوند آن را قبول کند.⁽⁶⁾

اما اسلام حرمت خاصی برای قربانی قرار داد و پس از بیان ضرورت احترام به شعائر الهی⁽⁷⁾، در طرد آن سنت زشت جاهلی و برای بیان تقّربی که حاصل قربانی است، و چه بسا به همین جهت به قربانی موسوم شده، می‏فرماید: «نه گوشت‏ها و نه خون‏های آنها هرگز به خدا نمی‏رسد، آنچه به او می‏رسد تقوا و پرهیزگاری شماست ...⁽⁸⁾»؛ زیرا این آیه‏ی شریفه کعبه را از سنن جاهلی مزبور پیراسته می‏دارد و از طرفی در دفع این پندار که «چون خداوند از جهانیان بی‏نیاز است، پس قربانی بر حج‏گزار واجب نیست»، این نکته را اظهار می‏دارد که اصل قربانی لازم است اگر چه خداوند از آن بی‏نیاز است و آنچه از این قربانی به خدای سبحان می‏رسد گوشت یا خونش نیست، بلکه روح کردار و جان عمل، که همان تقواست، به حضرتش می‌‏رسد. بنابر این آنچه به خدا می‌‏رسد، باطن و روح عمل است. قربانی نیز مانند تمام اعمال و مناسک دیگر، حقیقتی دارد به نام تقوا، و قداست و تعالی قربانی از آن تقواست نه از آن گوشت و خون، «یناله التقوی منکم».

حضرت امام سجاد (علیه السلام) در بیانی نورانی، سرّ قربانی را این بیان می‌‏کنند که حج‏گزار و قربانی‏کننده با تمسک به حقیقت ورع، گلوی دیو طمع را بریده، او را بکشد⁽⁹⁾. شاید به خاطر همین تقوای ارزشمند موعود در قربانی است که عید قربان را «حج اکبر⁽¹⁰⁾» خوانده‏اند.

اما نکته‏ی ظریف دیگری نیز در آیات و روایات وجود دارد که برای غیر حاجیان نیز سودمند است و در عین حال نگاه اسلام به اعمال و عبادات را بیشتر روشن می‌کند و آن اینکه؛ به طور عمومی، هر عملی که به قصد قربت انجام گیرد قربانی [چیزی که به وسیله‏ی آن نزدیکی به رحمت خدا را طلب کنند⁽¹¹⁾] است؛ چنانکه در حدیث است: «زکات و نماز قربانی مسلمانان است⁽¹²⁾». بنابراین هر عملی که در آن تقرب به خدا باشد، قربانی است و خداوند تنها عمل با تقوا را قبول می‏کند.⁽¹³⁾

 

« برگرفته از کتاب صهبای حج، تالیف آیه ‏الله جوادی آملی (با اندکی تلخیص و ساده نویسی) »

 

فرارسیدن عید قربان،

عید گذشتن از خواستها و علایق و دل سپردن به رضایت محبوب در عمل و نظر،

بر تمام بندگان خدا تهنیت باد!

 

پایگاه اسلامی شیعی رشد

 

---

پاورقی‌ها:

1-      سوره‏ی آل‏ عمران، آیه‌ی 97.

2-      عملی که طی آن حاجی به سوی ستونی که نماد شیطان است، سنگ پرتاب می‏کند.

3-      از جمله‏ی آخرین دستورات حج که حاجی باید موی سر خود را بتراشد.

4-      لبیک اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک الا شریک هو لک تملکه و ما ملک- کافی، جلد 4، صفحه 542.

5-      سوره‏ی انفال، آیه‌ی 35.

6-      بحارالانوار، جلد 67، صفحه 275.

7-      سوره‏ی مائده، آیه‏ی 2.

8-      لن ینال الله لحومها ولا دماوها و لکن یناله التقوی منکم- سوره‏ی حج، آیه 37.

9-      مستدرک الوسائل، جلد 10، صفحه 166- حدیث شبلی.

10-   وسائل ‏الشیعه، جلد 10، صفحه 86 – 88.

11-   مایقصد به القرب من الرحمه الله من اعمال البر - مجمع‏ لبحرین.

12-   ان الزکاه جعلت مع الصلاه قربانا لاهل الاسلام- نهج البلاغه، خطبه‏ی 199، بند 7.

13-   انما یتقبل الله من المتقین- سوره‏ی مائده، آیه‏ی 27.