باسمه تعالی

"توحید مفضّل"

مُفَضّل، از یاران امام صادق (علیه السلام)، مى‏‌گويد:

روزى هنگام غروب در مسجد النبی نشسته بودم و در عظمت پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و آنچه خداوند از شرف و فضيلت به آن حضرت عطا كرده است، مى‌‏انديشيدم. در اين فكر بودم كه ناگاه ابن ابى العوجاء (از ملحدان و منکرین خدا و معاد) وارد شد و در جايى كه من سخن او را مى‌‏شنيدم نشست.

پس از آن يكى از دوستانش رسيد و نزديك او نشست. اين دو مطالبى درباره پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) بيان داشتند. آنگاه ابن ابى العوجاء گفت: "نام محمد را، كه عقل من در آن حيران است و فكر من در كار او درمانده است، واگذار و در اصلى كه محمد آورده است سخن بگو."

 در اين هنگام سخن از آفريدگار جهان به ميان آمد و آنها منکر وجود خداوند شدند.

مفضّل مى‏گويد: "چون سخنان واهى آن دورمانده از رحمت خدا را شنيدم، از شدت خشم نتوانستم خوددارى كنم و گفتم: "اى دشمن خدا! کافر شدى و پروردگار را كه تو را به بهترین شکل آفريده و به اين حد رسانده است، انكار كردى؟! اگر در خود انديشه كنى و به عقل خود مراجعه کنی، دلائل پروردگار را در وجود خود خواهى يافت و خواهى ديد كه شواهد وجود خدا و قدرت او و نشان علم و حكمتش در تو آشكار و روشن است."

ابن ابى العوجاء گفت: "اى مرد، اگر تو از متکلمان و مباحثه‌گران هستی، با تو به روش آنان سخن بگويم؛ اگر ما را محكوم ساختى ما از تو پيروى مى‏كنيم، و اگر از آنان نيستى سخن گفتن با تو فایده‌ای ندارد. اما اگر از ياران جعفر بن محمد صادق ]عليهم السلام[ هستى، او خود با ما چنين سخن نمى‏‌گويد و اين‌گونه با ما مناظره نمى‌‏كند. او بيش از آنچه تو از ما شنيدى بارها شنيده است، ولى دشنام نداده و در بحث بين ما و او، از حد ادب خارج نمی‌شود. او آرام، بردبار و خردمند است و هرگز خشم بر او چيره نمى‏‌شود. او سخنان و دلایل ما را مى‌‏شنود تا آن كه هر چه در دل داريم بر زبان مى‏‌آوريم و گمان مى‌‏كنيم بر او پيروز شده‏‌ايم. آنگاه با كمترين سخن دلایل ما را باطل مى‏‌سازد و با كوتاه‌ترين كلام، حجت را بر ما تمام مى‏‌كند؛ چنانكه نمى‌‏توانيم پاسخ دهيم. اينك اگر تو از پيروان او هستى، چنان كه شايسته اوست با ما سخن بگو."

مفضل مى‏گويد: "من اندوهناك از مسجد بيرون آمدم و در حالى كه در باب ابتلاى اسلام و مسلمانان به كفر اين کافران و شبهات آنان در انكار خدا فكر مى‏كردم، به حضور سرورم امام صادق (علیه السلام) رسيدم. امام چون مرا ناراحت و اندوهگين دید، پرسيد: "مفضل چه شده است؟"

من سخنان آن کافران را به عرض امام رساندم. امام فرمود: "براى تو از حكمت آفريدگار در آفرينش جهان و حيوانات و درندگان و حشرات و مرغان و هر جاندارى از انسان و چهارپايان و گياهان و درختان ميوه‌دار و بى‌ميوه و گياهان خوردنى و غيرخوردنى بيان خواهم كرد، چنانكه عبرت‌گيرندگان از آن عبرت گيرند و بر معرفت مؤمنان افزوده شود و ملحدان و كافران در آن حيران بمانند."

به دنبال اين فرمايشِ امام صادق (علیه السلام)، مفضل چهار روز پياپى به محضر امام رسيد. حضرت بياناتى پيرامون آفرينش انسان از آغاز خلقت و نيروهاى ظاهرى و باطنى و صفات فطرى وى و نیز درباره خلقت اعضا و جوارح انسان و آفرينش انواع حيوانات و نيز آفرينش آسمان و زمين و فلسفه آفرینش و مباحث دیگر ایراد و املا فرمود و مفضّل نوشت و کتابی تحت عنوان توحید مفضّل⁽¹⁾ به وجود آمد.⁽²⁾

کتاب توحید مفضل از چهار بخش تشکیل شده که در هر یک، بخشی از حکمت های نظام خلقت بیان گردیده است. بخش اول اشاره به ابدی و ازلی بودن خداوند و مباحثی چون دلالت نظم موجود در عالم بر آفریننده‌ای حکیم و نیز بیان برخی حکمت‌های موجود در آفرینش انسان و اعضا و جوارح او می‌پردازد. بخش دوم برخی اسرار خلقت جانوران زمینی و دریایی را بیان می‌کند. در بخش سوم برخی اسرار و حکمت کائنات و آفرینش آسمان و زمین و عوارض طبیعی سخن می‌رود. بخش چهارم به بیان حکمت مصائب و سختی‌ها و نیز مرگ و فنا اختصاص دارد.

باشد که با مطالعه و مراجعه به این کتاب شريف از دريای بی‌انتهای علوم الهی که از زبان گویای ائمه اطهار (علیهم السلام) به ما رسیده، بهره‌مند گردیم.

 (بر گرفته از کتاب: سیره‌ی پیشوایان، تالیف: استاد مهدی پیشوایی (با تلخیص و اضافات))

سایت رشد فرارسیدن 17 ربیع الأول،

سالروز ولادت گنجینه دار علوم و رییس مذهب جعفری، ششمین پیشوای شیعیان،

امام جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام)

را به تمامی مسلمانان، به خصوص شما دوست گرامی تبریک و تهنیت می‌گوید.

پایگاه اسلامی شیعی رشد

پاورقی‌ها:

1- کتاب توحید مفضل بارها به صورت مستقل چاپ و توسط مرحوم علامه مجلسی به فارسی ترجمه گردیده است. همچنین ایشان در کتاب بحارالانوار، جلد 3، صفحه 57 تا 151 متن حدیث به همراه سند آن را ذکر کرده است. برای دریافت متن فارسی کتاب توحید مفضل اینجا را کلیک بفرمایید.

2- مفضل بن عمر کوفی این ماجرا را در مقدمه رساله توحید مفضل (صفحه 29) بیان می‌کند.